Τοπικά

Τη στιγμή που οι φυλακές ασφυκτιούν, η ποινική νομοθεσία φαίνεται να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, εντείνοντας το πρόβλημα. Η νομοθεσία που ψηφίστηκε το 2024 αυστηροποιεί σημαντικά τις ποινές και περιορίζει τις δυνατότητες αποφυλάκισης. “Ο νόμος 5090/2024 αυστηροποίησε εξαιρετικά το συνολικό πλαίσιο. Έτσι, η αναστολή εκτέλεσης της ποινής έγινε από κανόνας εξαίρεση, και πλέον ποινή άνω του ενός έτους δεν αναστέλλεται. Επίσης η ποινή άνω των δύο ετών δεν μπορεί να μετατραπεί σε χρηματική, άρα μία ποινή με δύο έτη και …μία ώρα οδηγεί στη φυλακή” τόνισε ο ποινικολόγος.

Ο ίδιος πρόσθεσε πως στην πράξη έχει παρατηρηθεί ότι “και για χαμηλές ποινές έχει σκληρύνει λίγο και η δικαστική κρίση, με την έννοια ότι μπορεί να επιβληθεί μια ποινή ενός έτους και να εκτίσει κάποιος ένα μέρος της ποινής, πχ για 2-3 μήνες. Οπότε και αυτό επιβαρύνει τη χωρητικότητα των φυλακών”.

Αν και ο νέος, αυστηρότερος ποινικός νόμος ψηφίστηκε το 2024, οι επιπτώσεις του στις φυλακές δεν έχουν φανεί ακόμα, καθώς πολλοί κρατούμενοι εκτίουν ποινές για αδικήματα που έγιναν πριν την αλλαγή της νομοθεσίας.

Όμως οι κανόνες που αφορούν τη ζωή μέσα στη φυλακή, όπως το αν κάποιος μπορεί να πάρει άδεια ή να μεταφερθεί αλλού, ισχύουν για όλους από τη μέρα που άλλαξε ο σωφρονιστικός κώδικας. Επομένως, οι φυλακισμένοι ζουν ήδη σε πιο αυστηρό περιβάλλον, αλλά οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της αυστηροποίησης των ποινών (περισσότερες καταδίκες, μεγαλύτερης διάρκειας φυλακίσεις, μεγαλύτερη πίεση στο σωφρονιστικό σύστημα) θα φανούν σταδιακά τα επόμενα χρόνια, όσο οι νέοι νόμοι αρχίζουν να εφαρμόζονται πλήρως.

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ

Η υπερπληρότητα των φυλακών λειτουργεί, επίσης, ως ένας φαύλος κύκλος εγκλεισμού. “Ξέρετε, όταν οι κρατούμενοι ζουν ο ένας πάνω στον άλλον, ο κίνδυνος για εντάσεις είναι πολύ μεγαλύτερος. Δηλαδή όταν δεν χωράς θα κάνεις φασαρία. Όταν κάνεις φασαρία, θα κάνεις ένα πειθαρχικό. Όταν κάνεις πειθαρχικό δεν θα μπορείς να πάρεις άδεια, δεν θα μπορείς να εργαστείς και να έχεις ευεργετικά ημερομίσθια, άρα δεν θα μπορείς να βγεις γρήγορα” είπε στο NEWS 24/7 ο έμπειρος ποινικολόγος.

Ένα από τα πιο απλά και ταυτόχρονα αποκαλυπτικά παραδείγματα της καθημερινής ασφυξίας στις ελληνικές φυλακές, σύμφωνα με τον Κοσμάτο, είναι το τηλέφωνο. “Οι φυλακές έχουν ακόμη τα παλιά καρτοτηλέφωνα του ΟΤΕ”, εξήγησε. “Το 90% από αυτά είναι χαλασμένα. Έτσι, για να κάνει κάποιος ένα τηλεφώνημα, περιμένει στην ουρά μαζί με 50 συγκρατούμενούς του”.

Σ’ αυτή την ουρά, είπε, γεννιούνται τα περισσότερα πειθαρχικά παραπτώματα. Ένας καβγάς για τη σειρά, ένα “τελείωνε” ή “δεν τελειώνω”, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε ένταση, σε χειροδικία και σε πειθαρχικό. Ένα τέτοιο περιστατικό, όσο μικρό κι αν φαίνεται, καταγράφεται στον φάκελο του κρατούμενου και επηρεάζει τα πάντα: από την άδεια μέχρι την πρόωρη αποφυλάκιση.

ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΕΧΟΥΝ ΚΕΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

Ακόμη ένα στοιχείο που εντείνει το πρόβλημα της υπερπληρότητας είναι οι αυστηρότερες προϋποθέσεις για μεταγωγή κρατουμένων σε αγροτικές φυλακές. Όπως εξήγησε ο Κώστας Κοσμάτος, οι όροι μεταφοράς σε ανοιχτού τύπου καταστήματα κράτησης έγιναν πιο περιοριστικοί, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται υπερβολικά μεγάλος αριθμός κρατουμένων στις φυλακές κλειστού τύπου.

Αντίθετα, οι αγροτικές φυλακές, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι καλύτερες σε ένα καθεστώς ημι-ελεύθερης κράτησης, έχουν μικρότερο αριθμό κρατουμένων σε σχέση με τη χωρητικότητά τους. Όπως επισήμανε ο ίδιος, είναι σημαντικό να δούμε τη συνολική εικόνα: το σωφρονιστικό σύστημα που ασφυκτιά σε ορισμένες δομές, ενώ διαθέτει κενές θέσεις σε άλλες, αποτυγχάνει να διαχειριστεί ισορροπημένα τον ίδιο του τον πληθυσμό.

ΝΟΜΟΘΕΤΗΣΗ “ΣΤΑ ΤΥΦΛΑ”

Η κατεύθυνση αυστηροποίησης των ποινών που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση δεν αποδεικνύεται ότι βασίζεται σε επαρκή και αξιόπιστα δεδομένα για την εγκληματικότητα στην Ελλάδα. “Στην Ελλάδα έχουμε ένα δομικό πρόβλημα δεδομένων αναφορικά με την ποινική δικαιοσύνη. Δεν έχουμε στατιστικά στοιχεία για την πορεία των ποινικών υποθέσεων και για τον αριθμό των καταδικασθέντων. Τα τελευταία στατιστικά στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ ανάγονται στο 2010” εξήγησε ο ποινικολόγος.

“Αυτή τη στιγμή αυτό που έχουμε από στατιστικά δεδομένα είναι πόσους η αστυνομία συλλαμβάνει ή διώκει, δηλαδή τα επίσημα στοιχεία που δημοσιεύονται κάθε έτος στην Στατιστική Επετηρίδα της ΕΛ.ΑΣ.. Αυτά, όμως, τα στοιχεία θα πρέπει φιλτράρονται μέσα από το δικαστικό σύστημα. Φανταστείτε η Αστυνομία να έχει συλλάβει 50 ανθρώπους και να έχουν αθωωθεί οι 48. Η αστυνομία ασφαλώς θα εμφανίζει στις στατιστικές της το σύνολο των 50 συλλήψεων, αλλά χωρίς τη γνώση ότι οι 48 αθωώθηκαν δημιουργείται απολύτως εσφαλμένη εντύπωση” τόνισε ο ίδιος.

Εφόσον δεν είναι διαθέσιμα τα στοιχεία των δικαστηρίων, δεν αποδεικνύεται αν αυξήθηκε ή μειώθηκε η εγκληματικότητα ποσοτικά και ποιοτικά, με αποτέλεσμα η πολιτεία να αποφασίζει εμπειρικά και συχνά με βάση την επικαιρότητα αν ένα μέτρο χρειάζεται να τροποποιηθεί. Ο Κοσμάτος ανέφερε επιπλέον το παράδειγμα του θεσμού της αναστολής εκτέλεσης ποινής που έχει υποστεί μία σειρά από τροποποιήσεις προς το αυστηρότερο από το 2019. “Δεν μπορεί ανά ένα έτος να αλλάζει ένας τέτοιος θεσμός”.