Του Γιώργου Ασημακόπουλου, Λέκτορα του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και ΗΥ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και, Δημοτικού Συμβούλου Ναυπακτίας

Η σημερινή κυβέρνηση έχει δείξει ιδιαίτερη αγωνία για την Τοπική
Αυτοδιοίκηση. Ειδικά μετά τις τελευταίες εκλογές όπου στο Δήμο Αθηναίων
ηττήθηκε ο εκλεκτός του κόμματος και συγγενής του Πρωθυπουργού, δεν την
αφήνουν σε ησυχία. Έχει δημιουργηθεί ένα συγκεντρωτικό και αντιδημοκρατικό
καθεστώς όπου τα Δημοτικά Συμβούλια έχουν αποδυναμωθεί. Οι αποφάσεις πλέον
λαμβάνονται στην «κλειστή» Δημοτική Επιτροπή, ενώ έχει περιοριστεί η έκφραση της
Αντιπολίτευσης με την ελαχιστοποίηση της δυνατότητας ερωτήσεων και εισαγωγής
θεμάτων.
Συνεχίζοντας αυτή την αντιδημοκρατική παρέμβαση, η κυβέρνηση κατέθεσε
νομοσχέδιο που προβλέπει ότι οι Δημότες θα μπορούν να ψηφίζουν στις
τοπικές εκλογές «με ένα κλικ» από το κινητό τους, από όπου κι αν βρίσκονται.
Μια «καινοτομία» που παρουσιάζεται ως πρόοδος. Όμως πρόκειται για
αντιδημοκρατική επιλογή που προωθεί τη χειραγώγηση του ευάλωτου ψηφοφόρου.
Οι ώριμες δημοκρατίες του κόσμου – Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο,
ΗΠΑ – έχουν σταθμίσει και απορρίψει τέτοιες πρακτικές. Όχι επειδή τους λείπει η
τεχνολογία την οποία κατέχει η Ελληνική κυβέρνηση, αλλά επειδή διαθέτουν την
κρίσιμη θεσμική ωριμότητα να κατανοούν ότι η ευκολία της ψήφου δεν πρέπει να
απειλεί την ελευθερία της επιλογής. Η ψήφος είναι πράξη συνείδησης, που πρέπει να
προστατεύεται από κάθε εξωτερική επιρροή. Και αυτό, όσο απλό κι αν ακούγεται,
απαιτεί φυσικό χώρο απομόνωσης, όχι ψηφιακή ταχύτητα.
Η παραδοσιακή εκλογική διαδικασία, όσο και αν φαίνεται «παλιά», στηρίζεται
σε δύο ακλόνητες εγγυήσεις: το παραβάν και τον δικαστικό αντιπρόσωπο. Ο
πρώτος διασφαλίζει την απομόνωση του ψηφοφόρου, η δεύτερη εγγυάται την
ακεραιότητα της διαδικασίας. Ο πολίτης μπαίνει μόνος, χωρίς μάρτυρες και χωρίς
δυνατότητα τρίτων να ελέγξουν τι ψηφίζει. Στον αντίποδα, η εξ αποστάσεως
ψηφοφορία καταργεί αυτά τα δύο θεμέλια. Το κινητό στο σπίτι, στο σαλόνι του
γνωστού ή στο καφενείο του χωριού δεν προσφέρει καμία εγγύηση απομόνωσης.
Αντιθέτως, επιτρέπει σε γονείς, συγγενείς, εργοδότες και τοπικούς παράγοντες να
βρίσκονται παρόντες, έστω και σιωπηλά. Εν απουσία δικαστικής εγγύησης. Η
διαφορά είναι θεμελιώδης: στο εκλογικό τμήμα η ψήφος είναι απολύτως προσωπική.
Αντίθετα, στο σπίτι ή στο χωριό μπορεί να είναι υπό το άγρυπνο βλέμμα εκείνων που
έχουν συμφέρον να την κατευθύνουν.
Το νομοσχέδιο αυτό ουσιαστικά καταργεί το παραβάν και τον δικαστικό
αντιπρόσωπο. Η μυστική ψήφος με παραβάν δεν υπήρχε πάντα. Καθιερώθηκε
πρώτα στην Αυστραλία το 1856 και από εκεί εξαπλώθηκε διεθνώς ως το λεγόμενο
«Australian ballot». Στην Ελλάδα, το Σύνταγμα του 1864 κατοχύρωσε για πρώτη
φορά τη μυστικότητα της ψήφου, και το παραβάν παγιώθηκε στις εκλογές του
ύστερου 19 ου αιώνα ώστε να εξασφαλίζεται ότι ο πολίτης ψηφίζει χωρίς να τον βλέπει
κανείς.
Η εποπτεία των εκλογών από το Δικαστικό Σύστημα και όχι από τοπικούς
άρχοντες και κυβερνητικούς υπαλλήλους θεσμοθετήθηκε με το Σύνταγμα του
1911 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, με το οποίο θεσμοθετήθηκε το Εκλογικό
Δικαστήριο, ενισχύοντας έτσι την αξιοπιστία και την ανεξαρτησία της εκλογικής
διαδικασίας. Αυτοί οι μηχανισμοί — παραβάν και δικαστική εποπτεία — δεν είναι
συμβολικά στοιχεία. Αποτελούν θεσμικές αντιδράσεις απέναντι στη νοθεία και τον
εκβιασμό που χαρακτήριζαν προηγούμενες εκλογικές εμπειρίες. Η κατάργησή τους
μέσω της απομακρυσμένης ψηφοφορίας θέτει σε δοκιμασία θεμελιώδεις
δημοκρατικές εγγυήσεις.
Οι υπέρμαχοι της εξ αποστάσεως αυτοδιοικητικής ψήφου έχουν δύο
επιχειρήματα: την επιστολική ψήφο από το εξωτερικό και, την Εσθονία. Ας τα
δούμε αναλυτικά.
Η επιστολική ψήφος του εξωτερικού, που ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα αλλά
και ευρέως διεθνώς, αφορά ανθρώπους εκτός χώρας, χωρίς καθημερινή επαφή
με τοπικά δίκτυα εξουσίας. Εκεί η εξάρτηση είναι μηδενική. Στον τοπικό ιστό όμως,
η ψηφιακή κάλπη θα πέσει κυριολεκτικά μέσα στο χωράφι των εξαρτήσεων:
προμήθειες, προσλήψεις, κοινωνικά προγράμματα, παραχωρήσεις ακινήτων. Και η
ευχέρεια επιλογής αντί να ανήκει στον πολίτη, θα ανήκει σε εκείνον που κατέχει τον
τοπικό μηχανισμό.
Η Εσθονία, που η δημοκρατική της παράδοση είναι σχετικά περιορισμένη
(1918–1940 και από το 1991), είναι η μοναδική χώρα που εφαρμόζει
γενικευμένη ηλεκτρονική ψηφοφορία εξ αποστάσεως. Παρά την καινοτομία του
συστήματος, δεν υπάρχει τεχνικό μέτρο που να διασφαλίζει πλήρως την ελεύθερη και
μυστική ψήφο εξ αποστάσεως. Η ίδια η Εσθονία έχει αναγνωρίσει σχετικούς
κινδύνους. Μελέτες δείχνουν ότι το i-voting αυξάνει τον κίνδυνο επιρροής από
τρίτους, ενώ οι εκθέσεις του ΟΑΣΕ/ODIHR (2007–2025) και η ανάλυση κινδύνων της
Εσθονικής Ακαδημίας Επιστημών (2024–2025) καταγράφουν ελλείψεις σε διαφάνεια,
επαληθευσιμότητα και προστασία από παραπληροφόρηση. Επιπλέον, διεθνείς
εμπειρογνώμονες (Springall et al., 2014) έδειξαν ότι κακόβουλο λογισμικό μπορεί να
αλλοιώσει χωρίς ίχνη το αποτέλεσμα, ενώ οργανισμοί όπως το IFES (2012) και η
Free Software Foundation Europe (2013) έχουν τονίσει την ανάγκη για αυστηρότερη
νομοθεσία, ανοιχτό κώδικα και μείωση της εξάρτησης από μηχανισμούς που δεν
μπορούν να ελεγχθούν από τον πολίτη. Συνολικά, αν και πρωτοποριακό, το εσθονικό
σύστημα e-voting παραμένει αντικείμενο διεθνούς κριτικής, καθώς ενέχει
σημαντικούς κινδύνους για το απόρρητο, την ελευθερία και την εμπιστοσύνη στη
διαδικασία.
Ήδη, σε πολλές τοπικές κοινότητες του Δήμου Ναυπακτίας, ιδιαίτερα στις
ενότητες Αποδοτίας, Πλατάνου και Πυλλήνης, η μικρή εκλογική βάση —
πολλές φορές με λιγότερους από 100 ψηφοφόρους — ακυρώνει στην πράξη τη
μυστικότητα της ψήφου. Η στατιστική έχει εδώ τον δικό της κανόνα: όσο μικρότερο
το σύνολο, τόσο πιο εύκολη η ταυτοποίηση της ψήφου με τον ψηφοφόρο, ιδίως όταν
υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες για το οικογενειακό, επαγγελματικό ή κομματικό
του προφίλ. Όταν δε, ο ίδιος ψηφοφόρος καλείται να ψηφίσει στο ίδιο ψηφοδέλτιο για
δημοτικούς συμβούλους, προέδρους τοπικών κοινοτήτων και παρατάξεις, η ψήφος
του αποκτά μοτίβο. Μπορεί να αναγνωστεί, να ερμηνευτεί, ακόμα και να αποδοθεί.
Αυτό από μόνο του είναι ήδη προβληματικό. Όταν σε αυτήν την ήδη εύθραυστη
κατάσταση προστεθεί και η ψηφοφορία εξ αποστάσεως, χωρίς παραβάν, χωρίς
έλεγχο περιβάλλοντος, χωρίς εγγυημένη απομόνωση, τότε το πεδίο χειραγώγησης
δεν ανοίγει απλώς: μετατρέπεται σε εργαλείο στρατηγικού ελέγχου του εκλογικού
αποτελέσματος. Για πρώτη φορά, γίνεται τεχνικά δυνατό να επιτηρηθεί ή να
επιβεβαιωθεί η ψήφος του άλλου σε πραγματικό χρόνο. Και αυτό δεν είναι ούτε
καινοτομία, ούτε πρόοδος. Είναι δημοκρατικός οπισθοδρόμηση — και μάλιστα
ψηφιακά επιταχυνόμενη.
Το νομοσχέδιο αυτό δεν ενισχύει την αυτοδιοίκηση. Αντιθέτως, ανοίγει την
πόρτα σε ένα πεδίο εκβιασμών, αθέατων πιέσεων και συστηματικής
χειραγώγησης. Όταν ο χώρος της ψήφου πάψει να είναι απομονωμένος και
προστατευμένος, η ελευθερία δεν είναι πια εγγυημένη — είναι υπό αίρεση.